Zboża ozime – wszystko, co musisz wiedzieć

Wraz z nadejściem jesieni przychodzi też moment, w którym rolnicy przygotowują się do wysiewu zbóż ozimych.

Aby jednak uzyskać zadowalające plony z ozimin, trzeba wiedzieć, od kiedy siać zboża ozime, jakich warunków glebowych wymagają oraz jak walczyć ze szkodnikami, chorobami oraz chwastami mogącymi obniżyć plony.

Z tego artykułu dowiesz się:

• jakie rodzaje zbóż ozimych wyróżniamy,
• kiedy siejemy i zbieramy zboża ozime,
• jakie chwasty, szkodniki i choroby występują w oziminach,
• jakie środki ochrony roślin stosować.

Zboża ozime – czym są?

Zboża ozime to uprawne rośliny jednoroczne, które aby prawidłowo rozwijać się i rosnąć muszą przejść proces jarowizacji. W jego trakcie, w wyniku odziaływania niskich temperatur zachodzą liczne procesy biochemiczne niezbędne do wytworzenia plonu handlowego – ziarniaków. Zboża ozime bez okresu chłodu będą rozwijały się tylko wegetatywnie – wytworzą biomasę.

Zboża ozime wysiewane są w okresie jesiennym – wschodzą i rozwijają się w tym czasie. Z reguły osiągają maksymalnie fazę końca krzewienia. Faza rozwojowa, w której wchodzą w spoczynek zimowy zależy od gatunku uprawy oraz terminu siewu. Ich rozwój wegetatywny zostaje zahamowany przez okres zimowy i wiosną kolejnego roku ma miejsce wznowienie wegetacji.

Jakie rodzaje zbóż ozimych wyróżniamy?

Rolnik planujący wysiew zbóż ozimych ma do wyboru kilka głównych gatunków:

• pszenicę ozimą,
• pszenżyto ozime,
• żyto ozime,
• jęczmień ozimy,

Bardzo ważne będzie też nawożenie pszenicy, zwłaszcza na glebach gorszej jakości. Dawki nawozów ustala się na podstawie wcześniejszej analizy gleby.

Jeśli chodzi o odczyn gleby, pszenica ozima najlepiej rośnie na podłożu o pH 5,5-7,5. Jeżeli gleba ma pH niższe niż 5,5, bezwzględnie konieczne jest wapnowanie. Zabieg ten najlepiej wykonać jesienią, na 6 tygodni przed nawożeniem pszenicy fosforem, by nie zablokować jego działania.

Każda z ozimin inaczej reaguje na rodzaj gleby, jej uwilgotnienie czy rozkład temperatur i zastosowane technologie. Różnią się też pod względem odporności na choroby i szkodniki.

Każdy z gatunków, ma określone cechy użytkowe i cieszy się mniejszą lub większą popularnością wśród rolników.

Pszenica ozima

Pszenica ozima to najpopularniejsze zboże uprawiane w Polsce. Istnieje wiele odmian pszenicy ozimej.

W obrębie pszenicy ozimej wyróżniamy dwie tzw. grupy technologiczne, związane z jej przeznaczeniem: grupa technologiczna A- chlebowa oraz grupa technologiczna B – ogólnoużytkowa

Pszenica ozima ma duże wymagania, jeśli chodzi o jakość i typ podłoża, wykazuje jednak dużą tolerancję na jakość gleby. Najlepsza jest gleba zasobna w próchnicę oraz zdolna do akumulacji wody.

Są to gleby kompleksu pszennego, bardzo dobrego i dobrego (klasa I-IIIb). Pszenicę można wysiewać też na gorszych glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego, pszennego górskiego, zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego.

Bardzo ważne będzie też nawożenie pszenicy, zwłaszcza na glebach gorszej jakości. Dawki nawozów ustala się na podstawie wcześniejszej analizy gleby.

Jeśli chodzi o odczyn gleby, pszenica ozima najlepiej rośnie na podłożu o pH 5,5-7,5. Jeżeli gleba ma pH niższe niż 5,5, bezwzględnie konieczne jest wapnowanie. Zabieg ten najlepiej wykonać jesienią, na 6 tygodni przed nawożeniem pszenicy fosforem, by nie zablokować jego działania.

Pszenżyto ozime

Istnieje wiele odmian pszenżyta ozimego. Krajowy Rejestr liczy obecnie aż 49 odmian, głównie polskiej hodowli. Zagraniczne odmiany stanowią niewielki procent.

Większość z odmian pszenżyta ozimego odznacza się zimnotrwałością na poziomie 5 i wyżej w skali 9-stopniowej. Dzięki temu uprawy można rozszerzyć także na rejony, w których panują ostrzejsze zimy. Większość z odmian dobrze zimuje na terenie całego kraju.

Pszenżyto ozime ma mniejsze wymagania glebowe niż jęczmień i pszenica, ale większe niż żyto. Najlepiej uprawiać je na glebach kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I-IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego i zbożowego oraz zbożowo-pastewnego mocnego.

Na słabszych glebach kompleksu żytniego dobrego (klasa IVa i IVb) i żytniego słabego (klasa IVb i V) należy szczególnie zwrócić uwagę na dobór odmiany oraz dbać o wysoką kulturę gleby. Należy unikać zbytniej liczby uproszczeń i zbyt oszczędnych technologii.

Pszenżyto ozime najlepiej rośnie na glebie o pH w 1M KCI na poziomie 5,0-7,0. Gleba powinna być bogata w próchnicę oraz mieć co najmniej średnią zasobność przyswajalnych form potasu, magnezu i fosforu.

Pszenżyto ma duże wymagania wodne, zwłaszcza od fazy krzewienia, przez fazę strzelania w źdźbło, do fazy kłoszenia. Nadmiar wilgoci w okresie formowania i dojrzewania ziarna może powodować rozwój chorób grzybowych i porastania ziarna.

Żyto ozime

Istnieją odmiany populacyjne oraz hybrydowe żyta ozimego.

Żyto ozime ma niewielkie wymagania glebowe i pokarmowe. Nadaje się do uprawy na glebach lżejszych, ubogich w składniki pokarmowe. Toleruje odczyn kwaśny gleby, o pH 4,5-6,5.

Niemniej trzeba pamiętać, że kwaśne gleby mają słabo dostępne dla roślin główne składniki pokarmowe, takie jak azot, fosfor, potas czy magnez.

Żyto ozime ma dobrze rozwinięty system korzeniowy, co sprawia, że lepiej sobie radzi z pobieraniem wody z gleby. To z kolei przekłada się na jego większą odporność w okresach przejściowych suszy.

Najlepsze plonowanie odmiany ozimej żyta przypada na czas, gdy krzewienie kończy się w okresie jesiennym, przed spoczynkiem zimowym. Wegetację wiosenną rozpoczyna bardzo wcześnie, w temperaturze 2-3^oC.

Jęczmień ozimy

Jęczmień ozimy to jedno ze zbóż o krótkim okresie wegetacji. Najlepiej siać go w rejonach o długiej i ciepłej jesieni, przy dość wczesnym siewie. Wybierając odmianę jęczmienia ozimego należy kierować się także mrozoodpornością – jest to jedno z najczęściej wymarzających zbóż ozimych. Rośliny w dobrej kondycji, w fazie pełni krzewienia są odporne na działanie niskich temperatur. W przypadku braku okrywy śnieżnej spadek temperatury do -12 do -15^oC nie powinien spowodować trwałych uszkodzeń. Przy okrywie śnieżnej jęczmień ozimy wytrzymuje jeszcze niższe temperatury do -25^oC.

Jeśli chodzi o wymagania glebowe, zboże to zaleca się uprawiać na glebach kompleksu pszennego bardzo dobrego i dobrego (klasa I-IIIb), żytniego bardzo dobrego (klasa IIIa i IIIb), pszennego górskiego, zbożowego górskiego oraz zbożowo-pastewnego mocnego.

Gleba powinna mieć odczyn pH w 1M KCI powyżej 6,0 do 6,8, zawierać dużo próchnicy oraz minimum średnią ilość przyswajalnych form magnezu, fosforu i potasu.

Jęczmień ozimy nie ma zbyt dobrze rozbudowanego systemu korzeniowego, co sprawia, że słabiej pobiera składniki pokarmowe i wodę z gleby. Jest też wrażliwy na niedobór manganu i miedzi.

Kiedy siejemy i zbieramy zboża ozime?

Aby uzyskać zadowalające plony, ważne jest trzymanie się terminów siewu i zbioru zbóż ozimych. W wyjątkowych okolicznościach można opóźnić siew, na przykład w celu zwalczania opornych chwastów czy ograniczenia rozwoju niektórych chorób.

W różnych rejonach naszego kraju terminy siewu i zbiorów różnią się od siebie. Są one raczej orientacyjne, gdyż co roku mogą zmieniać się warunki atmosferyczne i to one są kluczowe w momencie siewu.

Pszenica ozima – najlepiej plonuje w przypadku siewu od końca pierwszej dekady września do końca miesiąca. W północno-wschodniej części kraju termin siewu przypada na okres około 5-20 września.

W środkowej i południowo-wschodniej Polsce najlepiej wysiewać pszenicę od 10 do 25 września. Najpóźniej do siewu mogą przystąpić rolnicy na Nizinie Śląskiej oraz w rejonach nadmorskich – od 20 września do 5 października.

Pszenżyto ozime – można rozpocząć siew od 5 września. W północno-wschodniej Polsce siew trwa do 20 września, w centralnej części kraju – do połowy trzeciej dekady września, a w zachodniej i południowej części kraju – od 20 września do 5 października.

Jęczmień ozimy – na północnym wschodzie kraju siew trwa od 5 do 15 września, w centrum kraju – od 10 do 18 września, na zachodzie i południu kraju – do 20 września.

Żyto ozime – w północno-wschodniej Polsce siew rozpoczyna się od 5 września i jest możliwy przez kolejne 10 dni. W Polsce centralnej i południowo-wschodniej wysiew jest możliwy do 25 września. Z kolei w Polsce zachodniej termin ten przypada na okres 20-30 września.

Terminy zbiorów zbóż ozimych zależą od dojrzałości ziarna i jego podatności na osypywanie. Jego wilgotność nie powinna być większa niż 18%. Najwcześniej zbiera się jęczmień ozimy (koniec czerwca/początek lipca), następnie żyto i pszenicę ozimą (późne lato).

Chwasty występujące w zbożach ozimych

Zboża ozime są narażone na występowanie chwastów. Zaliczamy do nich przede wszystkim:

• miotłę zbożową,
• przytulię czepną,
• rumian polny,
• gwiazdnicę pospolitą,
• fiołka polnego,
• brodziszka drobnokwiatowego,
• mak polny,
• jasnotę różową,
• chabra bławatka,
• niezapominajkę polną,
• przetacznika bluszczykowatego.

W celu ich zwalczania należy stosować herbicydy selektywne. Na przykład w okresie wiosny preparat SunLight 50 SC skutecznie poradzi sobie między innymi z gwiazdnicą pospolitą, makiem polnym, maruną nadmorską i przytulią czepną.

Inny herbicyd selektywny od ProAgri, BluSky 500 WG, przeznaczony jest do zwalczania w zbożach ozimych między innymi fiołka polnego, gwiazdnicy pospolitej, maruny bezwonnej, rumianku pospolitego, ostróżeczki polnej, tobołków polnych czy samosiewów rzepaku.

Zastosowanie środków ochrony roślin przeciwko chwastom to bardzo ważny zabieg. Pominięcie go lub zastosowanie nieskutecznego preparatu może skutkować znaczącym obniżeniem ilości i jakości plonów.

Co istotne, zboża ozime są o wiele bardziej narażone na zachwaszczenie niż zboża jare. Chwasty w zbożach ozimych wschodzą już jesienią, a potem ponownie wiosną. Każdy rolnik musi zadecydować kiedy wykona zabiegi herbicydowe

Szkodniki występujące w zbożach ozimych

Oprócz chwastów, zbożom ozimym zagrażają także liczne szkodniki. Zaliczamy do nich między innymi skrzypionki oraz mszyce będące wektorami chorób wirusowych we wczesnej fazie rozwoju zbóż.

Skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek atakują głównie pszenicę ozimą. Ich szkodliwość wynika z żerowania na liściu flagowym i podflagowym. Prowadzi to do zmniejszenia powierzchni asymilacyjnej liści, a w konsekwencji ograniczenia transportu składników pokarmowych do kłosa.

Objawy żerowania skrzypionek widoczne są w postaci podłużnych białych pasków – miejsce żerowania larw. Fragmenty liście pozbawione warstwy miękiszowej i pozostawienie jedynie dolna skórka.

Mszyce to kolejne szkodniki pojawiające się w zbożach ozimych. Największe szkody wyrządzają pomiędzy kwitnieniem, a dojrzałością mleczną. Równie niebezpieczne dla powodzenia uprawy jest występowania mszyc jesienią – wektorów wirusa żółtej karłowatości jęczmienia

Po żerowaniu mszyc na kłosie odnotowuje się mniejsze ziarniaki, zmniejszenie masy ziarna i zawartości białka. Na liściach, w miejscu wysysanego soku, pojawia się rosa miodowa, którą wydzielają, oraz białawe przejaśnienia. Najlepsze warunki do rozwoju mszyc to ciepła i sucha pogoda.

Choroby występujące w zbożach ozimych

Choroby grzybowe to jeszcze jedno zagrożenie mogące negatywnie wpłynąć na plony w zbożach ozimych.

Pszenica ozima to gatunek najbardziej narażony na infekcję grzybami patogenicznymi. We wczesnych fazach rozwojowych (BBCH 29-32) mogą wystąpić: choroby podstawy źdźbła, mączniak prawdziwy zbóż, rdza żółta, septorioza paskowana liści oraz brunatna plamistość liści.

Rozwojowi tych chorób grzybowych sprzyja duża wilgotność i stosunkowo niskie temperatury nawet poniżej 10^oC.

Jakie środki ochrony roślin stosować na zboża ozime?

Biorąc pod uwagę zagrożenie chwastami, szkodnikami oraz chorobami grzybowymi występującymi w zbożach ozimych, konieczne jest dobranie preparatów chroniących rośliny.

Preparaty te powinny posiadać substancje aktywne o różnych mechanizmach działania, dzięki czemu chwasty, szkodniki i patogeny nie uodpornią się na ich działanie. Ponadto lustracje plantacji należy wykonywać odpowiednio wcześnie, by zapobiec ich masowej ekspansji.

ProAgri to producent środków ochrony roślin oferujący kompleksową ochronę upraw. W naszej ofercie znajdziesz herbicydy selektywne, fungicydy systemiczne oraz insektycydy o szerokim spektrum działania. Dzięki nim zwalczysz czynniki zagrażające Twoim uprawom i zapewnisz sobie wysokie plony.