Insektycydy – czym są środki owadobójcze i jak je stosować?

Uprawa roślin – zbóż, warzyw i owoców, drzew i krzewów czy też kwiatów – to mozolna praca, która wymaga cierpliwości, regularnych działań i doglądania. Aby się powiodła, potrzebna jest też odpowiednia wiedza z zakresu dbania o rośliny i zwalczania potencjalnych wrogów naszych upraw. A tych niestety nie brakuje. Owady pasożytnicze potrafią całkowicie zniszczyć nawet najlepsze uprawy, dlatego od XX wieku walka z nimi przybrała już masowe rozmiary.

Obecnie nie jest możliwe uprawianie pola czy nawet przydomowego ogródka bez stosowania odpowiednich środków owadobójczych. Insektycydy, bo o nich mowa, to preparaty stosowane przez rolników, leśników, ogrodników, sadowników czy działkowców, stanowiące skuteczne środki ochrony przed pasożytami. Czym one są? W jaki sposób je stosować?

Insektycydy – definicja i krótka historia

Insektycyd to środek na insekty należący do grupy pestycydów. Nazwa pochodzi od połączenia dwóch łacińskich słów: insecta, czyli owady i caedo, czyli zabijam. To ogólne określenie na substancje i preparaty mające na celu likwidować lub ograniczać rozwój owadów w uprawach, ale także w magazynach z żywnością czy w mieszkaniach. Dzięki wprowadzeniu na masową skalę insektycydów do rolnictwa w XX wieku, gwałtownie wzrósł rozwój produkcji rolnej. Choć początkowo stosowano naturalne metody walki z insektami (np. tytoń), dopiero pojawienie się na rynku insektycydów pozwoliło naprawdę skutecznie zwalczać różne pasożyty zagrażające całym połaciom upraw.

Z biegiem lat doświadczenie zweryfikowało, które insektycydy można stosować bezpiecznie, a które zagrażają środowisku naturalnemu. Najbardziej znanym przykładem takiej substancji jest DDT, czyli dichlorodifenylotrichloroetan, która jak się okazało negatywnie wpływała na rozmnażanie ptaków drapieżnych. Udowodniono także, że nadużywanie środków owadobójczych wpływa negatywnie na zapylanie roślin. Wszystko to sprawiło, że wyodrębniono substancje chemiczne skutecznie przeciwdziałające poszczególnym insektom, dzięki czemu obecnie na rynku mamy szeroki wachlarz preparatów dedykowanych konkretnym owadom. Takie celowe stosowanie insektycydów sprawia, że stosuje się ich znacznie mniej i z o wiele lepszym efektem. Coraz częściej wybiera się też insektycydy doglebowe i roślinne o działaniu biologicznym, które nie są agresywne dla środowiska i nie wpływają negatywnie na jakość upraw.

Typy insektycydów – pełny podział

Pojawienie się na rynku różnych rodzajów insektycydów pozwoliło na wyodrębnienie różnych grup preparatów ze względu na ich zastosowanie, skład i sposób działania.

Ze względu na działanie preparatów na insekty, wyróżniamy:

• Insektycydy kontaktowe – wnikają przez naskórek owadów, powodując ich śmierć;
• Insektycydy gazowe – wnikają przez drogi oddechowe, umożliwiając szkodnikom oddychanie i w ten sposób powodując ich śmierć; nie chronią jednak przed rozwojem już złożonych jaj;
• Insektycydy żołądkowe – wnikają do organizmu szkodnika po spożyciu rośliny spryskanej preparatem i powodują ich śmierć;
• Insektycydy łączone – mogą działać na różne sposoby, powodując śmierć owadów.

Ponadto środki owadobójcze dzielimy według ich oddziaływania na samą roślinę:

• insektycydy powierzchniowe – substancja aktywna nie wnika w tkanki rośliny;
• insektycydy systemiczne – substancja aktywna wnika w soki rośliny, a następnie jest wraz z nimi transportowana do innych jej części;
• insektycydy wgłębne – substancja aktywna wnika w komórki rośliny, lecz nie jest rozprowadzana poprzez soki do innych jej części.

Inny podział insektycydów dotyczy zastosowanej substancji aktywnej. W tym wypadku możemy podzielić je na:

• insektycydy fosforoorganiczne – rozpuszczalne w tłuszczach i związkach organicznych, nierozpuszczalne w wodzie; choć są w większości toksyczne, ich okres karencji jest krótszy, szybko też ulegają rozkładowi hydrolitycznemu w roślinie i glebie, nie są też groźne dla zwierząt;
• insektycydy chloroorganiczne – podobnie, jak fosforoorganiczne, nie rozpuszczają się w wodzie, lecz w tłuszczu i związkach organicznych; mają działanie kontaktowe, przez układ oddechowy i pokarmowy insektów; niestety kumulują się w środowisku naturalnym oraz organizmach żywych i są toksyczne dla ludzi;
• karbaminiany i ditiokarbaminiany – najczęściej stosowane insektycydy ze względu na małą toksyczność i dużą skuteczność; wchłaniają się z układu pokarmowego owadów, szybko się metabolizują i wydalają;
• insektycydy nowej generacji – polichlorowe, neonikotynowe, pyretroidy;
• inne preparaty o prostym składzie – tlenek wapnia, nikotyna.

Typy szkodników zagrażających uprawom roślin

Każdy dumny posiadasz własnej uprawy powinien wiedzieć, jakie szkodniki zagrażają jego roślinom, by móc wybrać odpowiedni środek na insekty. Większości ogrodników i rolników znane są takie insekty, jak mszyce, przędziorki, mączliki i wciornastki. Wszystkim gatunkom zbóż zagrażają także skrzypionki. Ci, którzy uprawiają ziemniaki, wiedzą, jak niszczycielska potrafi być plaga stonki ziemniaczanej. Dla upraw rzepaku niebezpieczny jest słodyszek rzepakowy. Co warto o nich wiedzieć?

Mszyce

Mszyce to jedne z najpopularniejszych szkodników, które mogą się pojawić nawet na doniczkowych roślinach w naszych domach. To owady roślinożerne, przyczyniające się do rozwoju chorób wirusowych we wczesnym etapie wzrostu zbóż. Ze względu na ich dużą żarłoczność mogą zniszczyć wiele upraw w krótkim czasie. Wysysają z roślin sok i robią to w ogromnych ilościach – nawet 1/3 masy ciała owada na godzinę. Soków, których nie uda im się strawić, wydalają. Ze względu na ich dużą żarłoczność mogą zniszczyć wiele upraw w krótkim czasie. Szczególnie chętnie żerują na jęczmieniu jarym, jak i owocach i warzywach, na przykład na kukurydzy, jabłoni i śliwie.

Aby poradzić sobie z plagą mszyc, warto wybrać skuteczne insektycydy na mszyce. Przykładem może być preparat TopGun 050 CS firmy ProAgri. Zawarta w nim substancja czynna to lambda-cyhalotryny, związek za grupy pyretroidów. Preparat działa powierzchniowo na roślinę oraz kontaktowo na owada, przenikając do jego organizmu przez układ pokarmowy. Doskonale nadaje się do zwalczania nie tylko mszyc, ale także skrzypionek, stonki ziemniaczanej, wcioniarstka tytoniowca czy kapustników. Można go stosować w uprawie ziemniaka, rzepaku ozimego, pszenicy ozimej, jęczmienia jarego, kukurydzy, buraka cukrowego, jabłoni, cebuli, kapusty głowiastej i kukurydzy cukrowej.

Skrzypionka zbożowa

To chrząszcz z rodziny stonkowatych o niewielkich rozmiarach. Dorosły osobnik osiąga zaledwie 5 mm długości. Charakteryzuje go głowa i odwłok o czarnym, metalicznym połysku i  odnóża w kolorze pomarańczowoczerwonym. Owad atakuje wszystkie odmiany zbóż, zwłaszcza jęczmień jary i pszenicę ozimą. Szczególnie groźne są larwy skrzypionki, które żerują na liściach i tworzą białe, podłużne uszkodzenia ich powierzchni. Powstałe uszkodzenia mogą zwiększać ryzyko wystąpienia infekcji grzybiczych rośliny oraz obniżają plonowanie. Ponadto skrzypionka zbożowa może przenosić wirusy traw.

Stonka ziemniaczana

To również chrząszcz z rodziny stonkowatych, ale o większych wymiarach – osiąga długość 12 mm i szerokość 6 mm. Wygląd stonki ziemniaczanej jest bardzo charakterystyczny – posiada żółtopomarańczowy pancerz z 10 czarnymi paskami na pokrywach skrzydeł. Stonka to bardzo duży szkodnik na uprawach ziemniaków i pomidorów. Zarówno larwy, jak i dorosłe osobniki mogą całkowicie wyżreć zaatakowane rośliny, powodując straty w plonach na poziomie aż 50%.

Słodyszek rzepakowy

Chrząszcz z rodziny łuszczynkowatych o długości 3 mm. Dorosłe samice słodyszka wgryzają się w pąki kwiatów, gdzie mogą złożyć nawet do 200 jaj. Larwy żywią się pyłkiem kwiatowym, a po jakimś czasie wędrują w głąb gleby i tam się przepoczwarzają. Dorosłe słodyszki pod koniec sierpnia udają się na zimowanie. Występują przede wszystkim na uprawach roślin krzyżowych, na przykład gorczycy i rzepaku. Ich szkodliwość jest bardzo wysoka ze względu na to, że skutecznie uszkadzają roślinę na etapie „zielonego pąku”, ale też pod koniec kwitnienia. Szkodnik, wżerając się w pąki kwiatowe, uszkadza pylnik. W ten sposób może spowodować straty w zbiorach na poziomie 30%.

Jak poprawnie używać insektycydów?

Szkodniki mogą realnie zagrażać ilości i jakości plonów, dlatego stosowanie insektycydów jest nieodzowne, by temu zapobiec. Ale wymaga to umiejętnego ich używania, w przeciwnym razie przyniosą więcej szkody niż pożytku. Poprawne stosowanie preparatów owadobójczych to nie tylko dopasowanie preparatu do rodzaju szkodnika i uprawianej rośliny. To najmniejszy problem, gdyż na większości opakowań znajdziemy informację, do czego przeznaczony jest dany preparat. Ważne jest jednak, w jakiej ilości go zastosujemy, w jakim okresie oraz czas karencji. Należy pamiętać, że niektóre z preparatów mogą być niebezpieczne dla owadów zapylających. Dlatego wszelkie działania mające na celu niszczenie szkodników zaleca wykonywać się w godzinach wieczornych lub wczesnym rankiem, by nie zaszkodzić pożytecznym owadom. Unikajmy także wykonywania oprysków w dni wietrzne.

Niektóre preparaty działają tylko w określonym przedziale temperatur i określonej porze roku. Większość insektycydów posiada też szczegółowe instrukcję co do zastosowania oprysku względem fazy wzrostu rośliny. Często od tego zależy powodzenie całej akcji. Wreszcie bardzo istotne jest dopasowanie dawki do rodzaju szkodników i ilości ich występowania – zbyt mała dawka z pewnością okaże się nieskuteczna, ale zbyt duża może stanowić zagrożenie dla środowiska naturalnego. Warto też wspomnieć o tym, że na ogół owady uodparniają się na stosowane środki owadobójcze, i dotyczy to także larw, dlatego lepiej nie stosować ich rok po roku. Na koniec pamiętajmy, by podczas wykonywania oprysków zadbać o odpowiednią ochronę twarzy i skóry.

Chcąc stosować insektycydy w swoim ogrodzie czy na polu, warto jeszcze przed sezonem rozeznać się w dostępnych na rynku preparatach i nabyć te, które okażą się najskuteczniejsze. Zawsze ściśle stosujmy się do zaleceń producenta podanych na opakowaniu. Dzięki temu będziemy cieszyć się dużymi zbiorami.