Choroby zbóż – co o nich wiemy i jak sobie z nimi radzić?

Problem chorób zbóż stanowi nieodzowną część rolniczego świata. Wpływają one na plony i jakość zbóż, a tym samym na stabilność żywnościową wielu regionów. Rozpoznanie i zrozumienie najważniejszych chorób jest kluczowe dla ich efektywnego zwalczania i zabezpieczenia plonu.

W tym artykule skupimy się na najpopularniejszych chorobach występujących na zbożach, ze szczególnym uwzględnieniem pszenicy.

Spis treści:

• Rozpoznawanie objawów chorób zbóż
• Znaczenie rotacji upraw w kontekście chorób zbóż
• Wybór odpowiednich środków ochrony roślin na choroby
• Choroby zbóż – podsumowanie

Rozpoznawanie objawów chorób zbóż

Umiejętność szybkiego rozpoznawania objawów chorób na liściach, źdźbłach i kłosach stanowi klucz do skutecznej walki z nimi. Każda choroba może wywoływać mniej lub bardziej charakterystyczne objawy, takie jak plamy, plamistość, więdnięcie, karłowacenie czy zniekształcenie liści.

Mączniak prawdziwy (Blumeria graminis)

Mączniak prawdziwy zbóż i traw rozwija się na powierzchni liści pszenicy i źdźbeł, a przy silny porażeniu nawet na kłosach. Pierwsze objawy mączniaka prawdziwego to biały, proszkowaty nalot, przypominający mąkę – stąd nazwa choroby. Porażone rośliny zaczynają stopniowo żółknąć i usychać, co prowadzi do zahamowania wzrostu i rozwoju, a w konsekwencji – zamieranie rośliny. Choroba rozwija się najintensywniej w warunkach podwyższonej wilgotności i temperaturach powyżej 20°C.

Zwalczanie polega na stosowaniu fungicydów ograniczających rozwój grzyba oraz na uprawie odmian o podwyższonej odpornych na mączniaka.

Rdza brunatna (Puccinia recondita)

Sprawca rdzy brunatnej atakuje liście i źdźbła zbóż. Na liściach pojawiają się rdzawe plamy z charakterystycznymi pylistymi zarodnikami (czarne punkty). Choroba rozwija się szybko w ciepłych i wilgotnych warunkach.

Zapobieganie polega na wybieraniu odmian odpornych, a w razie potrzeby stosowaniu fungicydów.

Brunatna plamistość liści (Pyrenophora tritici-repentis)

Brunatna plamistość liści to choroba występuje na liściach zbóż. Objawia się jako brunatne plamy o owalnym kształcie. Choroba rozwija się w ciepłych i wilgotnych warunkach, a jej rozprzestrzenianie się przyspieszają intensywne opady deszczu.

W walce z nią istotne jest zastosowanie fungicydów oraz przestrzeganie właściwych praktyk agrotechnicznych.

Septorioza paskowana liści (Septoria tritici)

Septorioza paskowana liści to choroba, która charakteryzuje się pojawianiem się ciemnych plam z jasnym środkiem na liściach. Początkowo plamy są okrągłe, ale w miarę rozwoju choroby przyjmują kształt wydłużonych pasów. Choroba rozwija się w warunkach wilgotnych i umiarkowanie ciepłych.

Zwalczanie polega na zastosowaniu fungicydów oraz utrzymaniu właściwej rotacji upraw.

Należy pamiętać, że niektóre choroby mogą objawiać się w podobny sposób, a błędna diagnoza i wynikająca z niej zły dobór środków ochrony roślin mogą nie dać zadowalającej skuteczności.

Znaczenie rotacji upraw w kontekście chorób zbóż

Rotacja upraw, czyli płodozmian polega na cyklicznej zmianie rodzaju uprawianych roślin na danym polu lub w danym obszarze. Rotacja upraw to ważne narzędzie w walce z chorobami roślin i fundamentalna strategia, która może skutecznie pomóc w zapobieganiu i kontrolowaniu chorób zbóż.

Rotacja gatunkami roślin uprawnych, zwłaszcza jeżeli są one z innych grup, zmienia rośliny będące żywicielami dla grzybów patogenicznych rosnące na danym polu, co ogranicza zjawisko ich kompensacji. Ma to kluczowe znaczenie w kontekście chorób, ponieważ gatunki roślin różnią się podatnością na patogeny. Prawidłowo ułożony płodozmian ogranicza możliwość kompensacji w glebie patogenów powodujących konkretne choroby.

Jak to działa w praktyce? Załóżmy, że na danym polu przez kilka lat uprawiano  pszenicę w monokulturze. W związku z tym patogeny powodujące choroby zbóż, które atakują pszenicę, mogą się skumulować w glebie, co zwiększa ryzyko wystąpienia infekcji w kolejnych latach. Jednak gdy wprowadzi się rotację upraw i zastąpi się pszenicę innym gatunkiem rośliny, zwłaszcza dwuliściennym, patogeny chorób pszenicy nie znajdą żywiciela i odpowiednich warunków do rozwoju i namnażania się. W rezultacie ryzyko wystąpienia infekcji w kolejnych sezonach zostaje znacząco zmniejszone.

Najważniejsze korzyści stosowania rotacji upraw:

• Ograniczenie kompensacji patogenów – rotacja upraw utrudnia rozmnażanie się patogenów, co z kolei ogranicza ryzyko wystąpienia chorób.
• Utrzymanie urodzajności gleby – różne rośliny wymagają różnych składników odżywczych. Rotacja upraw pozwala glebie na regenerację i uniknięcie wyczerpywania się konkretnych składników.
• Zróżnicowanie ekosystemu – rotacja upraw sprzyja różnorodności roślin i organizmów w ekosystemie, co może zapobiegać rozprzestrzenianiu się konkretnych patogenów.

Wybór odpowiednich środków ochrony roślin na choroby

Choroby zbóż – podsumowanie

Choroby zbóż ozimych i jarych stanowią poważne wyzwanie dla współczesnego rolnictwa i mogą powodować ogromne straty w plonie. Kluczem do efektywnego zarządzania uprawami jest bowiem ich skuteczna ochrona między innymi przed mączniakiem prawdziwym, rdzą brunatną, brunatną plamistością liści i septoriozą paskowaną liści. W ramach działań zapobiegawczych i interwencyjnych konieczne jest stosowanie rotacji upraw oraz odpowiednio dobranych i  terminowo aplikowanych środków ochrony roślin.

Pamiętaj, że ochrona upraw nie tylko przynosi plony, ale także przyczynia się do zrównoważonego rozwoju rolnictwa i ochrony środowiska.